Boyalı Alan Nedir? Basketbolda Önemli Bir Sahası Bölgesi
Ülkemizde yaygın şekilde ampul, boyalı alan olarak kullanımına karşılaşılan key kavramı, NBA ve NCAA liglerinde serbest atış alanı, FIBA tarafından sınırlı alan ve halk dilinde ise boyalı alan (ampul) terimleri ile belirtilen özel basketbol sahası bölgesidir. Boyalı alanlar farklı şekillerde olmalarına rağmen, sahadaki dip çizgiler ve faul ya da serbest atış çizgisi ile sınırlandırılmış ve pota altında uzanan, çoğunlukla renkli boyalı saha parçası olarak açıklanabilir. Aynı zamanda, basketbol karşılaşmasının büyük bir kısmının şekillendiği kritik öneme sahip bir bölgedir.
Basketbolda, farklı liglerde üç farklı boyalı alan şekli kullanılmaktadır. NBA Ligi'nde üzerindeki tam dairesi ile bir dikdörtgen, NCAA Ligi'nde daha dar olmakla birlikte yine bir dikdörtgen şeklinde kullanılır. NCAA Ligi'ndeki boyalı alan da NBA ile benzeri özeliklere sahip olsa da, daha dar bir yapıdadır ve üzerindeki daire şeklini tamamlayan işaretleri bulunmamaktadır. FIBA'nın kullanmış olduğu boyalı alan ise NBA Ligi'ndeki gibidir
FIBA, ilk defa 2010 FIBA Dünya Şampiyonluğu süresince kullanılacak olan boyalı alanlarla ilgili olarak kural değişikliğine gitmeden önce, içinde dünya Şampiyonası ya da Olimpiyatlar gibi FIBA kuralları eşliğinde oynanan karşılaşmalarda bu bölüm trapezoid yani bir ikizkenar yamuk şeklinde kullanılmıştır. Hem NBA hem de FIBA kurallarında boyalı alan 4,9 mt. iken NCAA Ligi'nde yaklaşık 3,7 mt.lik bir genişliğe sahiptir.
Bu bölge ile ilgili en zorlu kurallardan bir tanesi üç saniye kuralı olarak bilinen kısıtlamadır. Hücum geliştiren takımdan bir oyuncu bu alan içinde üç saniyeden fazla bekleme yapamaz, aksi halde top hakimiyeti rakip takıma verilir. Bir diğer boyalı alan kuralı ise, serbest atış kullanılırken top oyuncunun elinden çıkana kadar, bu alan kenarına sıralanmış oyuncuların alana girmesi kural ihlalidir, hatta serbest atışı kullanan oyuncu top potaya çarpana kadar bu alana girmemekle yükümlüdür. Ayrıca bu alan içinde ve potanın hemen altında bulunan yay şeklindeki küçük bölge, hücum faul yaptırımlarına tabidir.
Ölçüleri
Her basketbol disiplini boyalı alanın şekli ve ölçüleri konusunda farklı uygulamalara sahiptir. Basketbol sahası ölçülerinin, İngiliz ölçü sistemi kullanılarak belirlendiği Amerikan liglerinde, boyalı alan dikdörtgendir. FIBA kurallarına tabi olan ve metrik sistemin baz alındığı karşılaşmalara ev sahipliği yapan sahalarda ise, şekil dikdörtgen halini almadan önceki dönemde ikizkenar bir yamuktan oluşmaktadır. Ayrıca, boyalı alan tepesi ya da üzeri olarak belirtilebilecek potaya uzak bölgede serbest atış çizgisini de içermektedir ve bu şekli ile ampul şekline benzer olarak da nitelendirilebilir
Boyalı alan, NBA Ligi'ndeki kullanımında, içinde 0,6 mt.lik ince bir faul hattı da barındıran 4,9 mt. (16 feet) genişliğinde olacak şekilde belirlenmiştir; NCAA kolej basketbolu ve daha alt seviyedeki liglerde ise 3,7 mt. (12 feet) bir genişliğe sahiptir.
2010 FIBA Dünya Şampiyonluğu esnasında, tüm FIBA tabanlı karşılaşmalarda kullanılmak üzere, boyalı alan ölçüleri 4,9 mt.lik genişliği ile bir dikdörtgen olacak şekilde değiştirildi. 1956 yılından 2010 yılına kadar olan zaman aralığında FIBA, ikizkenar yamuk şeklindeki boyalı alanları kullanmıştır. Bu şeklin ölçüleri ise, en dar kenarı serbest atış çizgisinin üzerinde 3,6 mt. (12 feet) ve en geniş kenarı da dip çizgilerin üzerinde 6 mt. (20 feet) genişlikte olacak şekilde düzenlenmişti.
Bu alanda yer alan serbest atış dairesi ise, merkezi serbest atış çizgisinin tam ortasında olacak şekilde 1,8 mt. (6 feet) yarıçapa sahip bir bölgedir. Bu dairenin yarı saha tarafına bakan kısmı düz çizgilerle belirtilmiştir. NBA ve ULEB sahalarında, potaya yakın olan kısımdaki yarım dairenin sınırları ise, oyuncuların kullanım ergonomisi için kesik çizgilerle vurgulanmıştır.
Aslında boyalı alanın yukarısında ve serbest atış çizgisi üzerinde diğer kısımlardan daha dar olan, 1,8 mt. (6 feet) genişliğindeki alan görüntüsü adeta bir anahtarı (key) andırmaktadır. Bu bölgenin darlığından faydalanan George Mikan gibi kimi baskılı oyuncular, skoru doğrudan etkileyebilecek şekilde burada bariz bir üstünlük kurmuş oldukları için, bu konuda bir kural değişikliği gerçekleştirilmiş ve u en yukarıdaki boyalı alan kısmının genişliği 3,7 mt. (12 feet) olarak düzenlenmiştir.
Amerika'daki profesyonel erkek basketbolu alanında (özellikle NBA) ise, Wilt Chamberlain gibi etkili pivotların buradaki hakimiyetini hafifletmek için, alan genişliği çok daha önceki bir tarihte, 1964 – 1965 NBA sezonunda 4,9 mt. (16 feet) olarak düzenlenmişti. Günümüzde, NCAA sahalarında bu rakam, 12 feet olarak son halini almıştır.
25 Nisan 2008 tarihinde, FIBA boyalı alanın şekli ile ilgili olan kural değişikliğini deklare etmiştir. Böylece adı geçen saha bölgesi, NBA'de kullanılan kıstaslar esas alınarak düzenlenmiş oldu. Ek olarak, sınırlı alan yayı olarak bilinen ve şarj yapılamaya kapalı olan sınır da hayata geçirilmiş oldu.
Kurallar
Üç Saniye Kuralı (Three-second Rule) olarak bilinen uygulamaya göre, pota altındaki bölge oyuncuların çok kısıtlı bir zaman için bekleyebilecekleri bir saha parçasıdır. Tüm basketbol disiplinlerinde, top hakimiyetini elinde bulunduran hücum ekibinden bir oyuncu burada üç saniye kuralını ihlal edilcek şekilde uzun süreli bir bekleme yaparsa, topun hakimiyeti diğer takıma geçecektir.
Amerikan profesyonel basketbolunda, eğer bir oyuncu direkt olarak bir hücum oyuncusunu savunmuyorsa, defans takımı da bu alanda üç saniye kuralı ile yükümlüdür. Eğer herhangi bir oyuncuları bu sınırı aşarsa, rakiplerine kullanabilecekleri bir serbest atış hediye etmekle kalmayıp, aynı zamanda atış zamanlarını da sıfırlayarak hücum şanslarını arttırabilirler. FIBA kurallarına tabi olan karşılaşmalarda, boyalı alanda süre kısıtlaması olmadan kalmak mümkündür. Tüm durumlarda, top çembere değerse ya da oyuncu alanın dışına çıkarsa, sınırlayıcı zaman sıfırlanır.
Alan İhlali
Bir oyuncu serbest atış kullanırken, her birinin nizami bir sıra düzeni içerisinde yer alacağı şekilde oyuncular boyalı alan çizgileri üzerinde yerlerini alırlar. Çoğu durumda, serbest atış oyuncusu çizgi gerisindeki yerini aldığında, rakiplerinden üç oyuncuyu ve kendi takımından iki arkadaşını içeren bu gruptan ikisi boyalı alanın bir kenarında, diğer üçü ise karşı tarafında beklemektedirler. Rakip takımın iki oyuncusu potaya en yakın noktalarda karşılıklı olarak, kendi takımından olan arkadaşları ise bu iki kişinin yanında ve kalan bir rakibi de potadan en uzak noktada, dolayısıyla serbest atış yapan oyuncuya en yakın pozisyonda olacak şekilde bir dizilim içindedirler. Amerikan NCAA Ligi'nde ise, serbest atış oyuncusuna en yakın noktada duran oyuncu ile karşılıklı olarak diğer tarafta yerini alan bir rakip oyuncu daha bulunmaktadır ve böylece boyalı alan etrafındaki bekleyen oyuncu sayısı altı kişidir. Yani bu dizilim mantığına göre, serbest atış yapan takımın karşılıklı 1'er oyuncusu, karşılıklı dizilen 3'er oyuncunun ortalarındaki oyuncular olmaktadır.
Serbest atış atılmadan önce herhangi bir oyuncu boyalı alana giremez, ne serbest atışı gerçekleştiren oyuncu ne de bu alan etrafında dizilmiş olan herhangi bir oyuncu top çembere ulaşana kadar, sınır çizgileri içerisine adım atmamalıdır. Eğer bir hücum oyuncusu bu kuralı ihlal ederse, atışın isabetli olması durumunda bile herhangi bir sayı verilmez ve geride kalan başka atış yoksa top hakimiyeti karşı takıma aktarılır. Bir savunma oyuncusu bu kuralı ihlal edecek olursa, bu kez atışın isabet kaydedip kaydetmediğine bakılmaksızın hücum ekibi lehine ekstra bir atışa daha karar verilir.
FIBA oyunlarında unutulmaması gereken bir nokta, eğer bir serbest atış oyuncusu ilgili kuralı ihlal ederse, bunun otomatik bir top kaybına neden olduğudur. Eğer atışçı yapanın kendisi bir kural ihlali gerçekleştirmez fakat etrafında dizilmiş olan diğerlerinden herhangi birisi bir ihlal gerçekleştirirse, atışın başarılı olması durumunda bu ihlal göz ardı edilir. Rakip takım oyuncularından birisinin boyalı alana girmesi durumunda, top hakimiyeti avantajının kimde kalacağını belirlemek için, NBA'de bir hava atışı (jump ball) yapılırken, diğer disiplinlerde yön oklarına (possesion arrow) başvurulmaktadır. FIBA kurallarına göre ise, başarılı bir atış tüm yaptırımları geçersiz kılmaktadır ve kural ihlali uygulamaları, sadece oyuncu serbest atışını kaçırmış olursa gerçekleştirilmektedir.
Sınırlı Alan Yayı
NBA, Avrupa Ligi, 2010 yılındaki yeniliklerle birlikte FIBA ve NCAA disiplinlerine göre, boyalı alan üzerine eklenen ve halk dilinde sınırlı alan yayı ya da sınırlı alan olarak kullanılan bir kavram mevcuttur. Bu yayın potaya olan uzaklığı, kolej basketbolunda 3 feet, NBA Ligi'nde 4 feet, FIBA'da ise yaklaşık olarak 1,25 mt. (yani yine 4 feet civarı) kadardır. Bölge, NBA'de sınırlı alan, NCAA'da sınırlı alan yayı ve FIBA'da ise şarj faulüne kapalı alan (no-charge semicircles) olarak belirtilmektedir.
Bu alanın amacı, pota arlına ikincil savunma oyuncularının yerleşmelerini engellemek ve aynı zamanda potaya ilerleyen hücum oyuncusunun bu şekilde bir savunma faulüne maruz bırakılmasını engellemektir. Bununla birlikte, eğer bir ofans oyuncusu, kendisini savunan birincil savunma oyuncusunu atlatabilirse, yaklaşan bir diğer savunma (ikincil) oyuncusunun müdahalesi ile karşılaşabilir. Hücum oyuncusunun sokulma (drive) manevrası, LDB (Lower Defensive Box) olarak tabir edilen alan içerisinde gerçekleşmeye başlarsa, bu durumda ikincil savunma oyuncusunun sınırlı alanda pozisyon almasına izin verilir. Bir hücum oyuncusunun gerçekleştireceği şut atışını, ikincil savunma oyuncusunun yapacağı olası bir bloktan korumak amacıyla dizlerini, ayaklarını ya da kollarını doğal olmayan bir şekilde kullanmaya kalkması halinde, sınırlı alan yaptırımı uygulanmaz. Sınırlı alan panya altından kenar çizgilerine kadar uzanan bir alana yayılmamıştır, bu yüzden dip çizgide top sürme (baseline drive) gerçekleştirdiğinde sınırlı alan uygulanmaz.
Sınırlı alan uygulaması, NCAA Erkekler Ligi'ne 2010 – 2011 sezonunda tanımlanmıştır. Ncaa, görülebilir sınırlı alan yayını ise, 2011 – 2012 sezonunda, Division I Erkekler ve Kadınlar karşılaşmaları için kullanıma almıştır. Ardından gecikmeli bir uygulama olarak, 2012 – 2013 sezonunda da, Division II ve Division III seviyelerindeki takımların, kendi sahalarında ve karşılaşmalarında bu kullanım başlamıştır.
Koşullar
Boyalı alan içerisinden kaydedilen sayılar, boyalı alan sayısı ya da yakın alan sayısı olarak ifade edilebilmektedir. Tarihsel olarak boyalı alan, hücum oyuncularının pota altında üç saniyeden fazla beklemelerini engellemek amacıyla ayrılmış olan bölgenin, sahanın diğer taraflarından ayırt edilebilmesi için boyanarak özelleştirilmesi ile oluşturulmuş bir saha parçasıdır ve bu kullanımına uygun olarak da isabetli atışlar "boyalı alan sayısı" olarak da belirtilmektedir. Serbest atış çizgisinin etrafında yer alan ve potaya en uzak mesafedeki boyalı alan kısmı ise tepe noktayı oluşturur ve aynı zamanda perdeleme veya pick and roll gibi birçok farklı basketbol tekniğine de ev sahipliği yapar.
