Basketbolda Hava Atışı (Jump Ball) Nedir?
Bir hava atışı (jump ball), basketbol karşılaşmasını başlatmak ya da bazı durumlarda kaldığı yerden devam ettirmek için kullanılan bir metottur. Diğer birçok spor branşında da benzeri başlangıç atışları, başlama vuruşları kullanılmaktadır. Rakip takımlardan birer oyuncu, hakem tarafından havaya atılan bir topun kontrolünü ele geçirebilmek için, kurallar dahilinde çeşitli manevralara başvururlar.
NBA, WNBA ve Avrupa Basketbol Liglerinde Hava Atışı
NBA, WNBA ya da Avrupa Basketbol Ligi'nde düzenlenen karşılaşmalarda, bir hava atışı (opening tip ya da tip off olarak da anılabilir) maçın başlangıcını, herhangi bir ekstra periyotun başlangıcını, kural ihlallerinin gerçekleştiği kimi özel durumlarda top hakimiyetinin hangi takımda olacağını ya da top tutma durumunu bildiren bir haberci ya da yaptırım türü olarak da düşünülebilir. Top tutma durumu, karşı karşıya gelen iki rakip oyuncunun topu elde etmek için çekiştirmesi, birbirinden almaya çalışması sonucu bir çıkmaza girmeleri dolayısıyla yaşanabilir. İki ya da daha fazla hakemin kararı ile bir top tutma yaptırımı uygulanarak, hava atışı gerçekleştirilebilir.
Posesyon Okları ve Hava Atışı
Bunlarla birlikte, NBA, WNBA, Avrupa Ligi ve UAAP (UAAP'ta sadece maçın son iki dakikası ve uzatmalar hariç olmak üzere) haricindeki bazı basketbol birliklerinde, açılış esnasındaki hava atışının ardından, "jump ball" gerektiren diğer durumlarda, top hakimiyetinin avantajlı tarafını belirleyebilmek için "possesion arrow" tabir edilen yön okları kullanılır. Böyle bir durum oluştuğu zaman, okun gösterdiği yöndeki potaya sahip olan takım, topla oynama hakkını elde etmiş olur. Sonrasında ise diğer takımı işaret edecek şekilde yön değiştirir. Ayrıca basketbol karşılaşmasının başlangıcında, ok yönü hava atışını kaybeden takımın olduğu yöndedir.
Alternatif Yön Oku Uygulamasının Tartışmaları
Alternatif bir yön oku uygulaması da, 1981 yılında kolej basketboluna girmiştir, ancak bu tarihten beridir hakkında tartışılmaya devam edilmektedir. Konunun savunucularına göre, hava atışları diğerine göre daha uzun ve daha iyi fırlatıcılara sahip olan takım için haksız bir avantaj sağlamaktadır, ayrıca NCAA turnuvalarında görülebileceği gibi farklı bir savunma stratejisi geliştirmek için uygundur. Bu uygulamaya karşı çıkanların gösterdiği neden ise, topu eli geçiren rakipleri yüzünden, geride kalan takımın savunma stratejisi olumsuz etkilenmesidir.
FIBA ve NCAA'nın Yön Oku Uygulaması
NCAA danışmanı Hank Nichols, FIBA Dünya Teknik Komisyonu'nda yer aldığı dönemde bir öneri geliştirmiş ve böylece FIBA 2003 yılında, temel bir farkla yön oku uygulamasını bünyesine adapte etmiştir. Uzatma periyotlarında oyun ok ile başlamaktadır. Diğer tüm organizasyonlar da ise bir başka hava atışı geçerlidir.
Avrupa Liglerinde Hava Atışı Düzenlemeleri
Avrupa Liglerinde bazı resmi düzenlemelere gidilmeden önce, kontrolü elinde bulunduran ULEB (Union of European Leagues of Basketball), FIBA'ya göre hareket ederek yön oku kuralını 2005 – 2006 sezonundan geçerli olacak şekilde, 2005 yılında kabul etti. Öncesinde ise, Euroleague (Avrupa Ligi)'de NBA hava atışı uygulaması geçerliydi, 2013 yılında ise Avrupa liglerinden sorumlu Euroleague Company tarafından, hava atışı kuralı tekrar hayata geçirilmiştir.
