Turnike Atışı ve Basketbolda Kullanımı
Turnike
(Layup)
Bir turnike atışı, yerden sıçrama hareketi eşliğinde, tek el kullanılarak basketbol topunun potaya itilmesi (lay in) ya da panyaya çarptırarak pota içine gönderilmesi (lay up) manevralarını kapsayan en temel hareket çeşitlerinden birisidir. Hareketin özü ve tek el kullanımı, turnike ile sıçrayarak şut atışını (jump shot) ayıran en temel özelliklerdir.
Turnike Atışının Başarı Faktörleri
Savunma uygulanmamış bir turnike atışının isabet oranı fazladır. Asıl sorun ise, genellikle potanın yanında pozisyon almış olan uzun savunma oyuncularının bloklarından kaçınabilmek ve mümkün olduğunca çembere yakınlaşabilmektir. En yaygın olarak kullanılan turnike stratejileri ise, boşluk fırsatı kollamak, topu sakınmak veya alternatif eli kullanmak şeklinde özetlenebilir. Yeterince uzun ya da başarılı sıçramalar yapabilme yeteneğine sahip bir oyuncu, çemberin üzerine kadar ulaşabilmesi durumunda daha yüksek bir isabet şansı elde edebileceği bir smaç girişiminde de bulunabilmektedir.
Turnike Tekniklerinin Gelişimi
Basketbolun yıllar içindeki gelişimi göz önüne alındığında, turnikenin de mutlaka belli bir gelişim kaydettiği gözlemlenebilir. Günümüzdeki karşılaşmalarda, turnikenin birçok farklı versiyonları kullanılmaktadır. Turnikeler, kullanılan elin alttan veya üstten kavramasına göre iki temel tekniğe dayanmaktadır. Basketbol topunun altına elin uzandığı ve bilek hareketlerinin ağırlık kazanarak topun potaya gönderildiği şekline orijinal kullanımda "underarm layup" denir. Bu teknik aynı zamanda "finger roll" olarak da tanınmaktadır. Bu türden bir atışı en ustalıkla gerçekleştiren NBA oyuncuları arasında, Mike Bibby ve Dwyane Wade gösterilebilir.
Diğer bir turnike tekniği olarak, yine orijinal kullanımı ile "overarm ya da overhand layup" olarak tanınan yöntem ise, sıçrayarak şut (jump shot) tekniğine oldukça benzemekle birlikte çok daha dar bir alanda uygulanmaktadır. Bu manevrada panyanın da aracı olrak kullanılması gerekmektedir. Scottie Pippen ve Karl Malone gibi isimler, bu turnike çeşidini etkili olarak kullanabilmektedirler.
Son olarak bahsedilebilecek bir başka turnike çeşidi ise, yanlış-ayak (wrong-foot) olarak adlandırılabilecek olan bir tekniktir. Genellikle, zayıf ayak gücüne sahip deneyimsiz oyuncularda görülmekle birlikte, esaslı bir şekilde uygulandığında rakip savunma oyuncusunu blok girişimi esnasında yanılgıya düşürmekte etkilidir. Normal bir turnikede, örneğin sağ el ile atış yapılacaksa sol ayak adımı kullanıldığı halde, bu yöntemde sağ el ve sağ ayak adımı kombinasyonu kullanılmaktadır. Aynı zamanda bu yöntemle, rakip savunma oyuncusunun şutu bloklamak için yapacağı girişim de engellenmiş olacaktır; kural dışı bir hareketle blok yapmaya çalışması halinde de savunma faulü kararıyla karşı karşıya kalabilir. San Antonio Spurs Takımı'ndan basketbolcu Tony Parker, daha kısa boyu ve aldatıcı hızı ile bu taktiği en iyi şekilde uygulayan isimlerden birisidir.
Ters Turnike (Reverse Layup)
Ters turnike tekniği, çemberin oyuncunun bulunduğu ya da hücuma başladığı taraftaki kısmından değil de diğer tarafından gerçekleştirilen atışlar için kullanılan terimdir.
Finger Roll (Topu Döndürerek Atılan Şut)
Türkçede orijinal haliyle finger roll olarak daha yaygın şekilde tanınan taktik, turnike atışını gerçekleştireceği esnada oyuncunun tuttuğu topu, el parmaklarını kaldırarak potaya bırakacağı sırada döndürmesidir. Topun rotasyonu, topun yumuşak bir şekilde temas edeceği çember etrafında dönerek ardından potaya girmesi şeklinde gerçekleşmektedir. San Antonio Spurs gardlarından oyuncu, George "The Iceman" Gervin, ünlü basketbolcu Wilt Chamberlain'li Lakers ekibine karşı mücadele ederken, gerçekleştirilmiş olan en iyi finger roll atışlarından birinin sahibidir. NBA yıldızlarından Jason Kidd, Scottie Pippen ve Michael Jordan da yine finger roll tekniğinde ustalaşmış olan isimler arasında yer almaktadırlar.
Tear Drop Atışı
Aslında kelime anlamı olarak gözyaşı damlası anlamına gelmekle birlikte, tekniğin kullanımı açısından ismi ile bir benzerlik de bulunmaktadır. Aynı zamanda bu manevra, runner ya da floater (kimi spor terimlerinde –floating- kelimesi yüzen ya da uçan gibi anlamlar taşımaktadır) olarak da adlandırılabilir. Genellikle oyun kurucular gibi kısa oyuncular tarafından tercih edilebilen bu atışta, potadan yeterince açık bir mesafede turnike prosedürü başlatılır. Ancak top normal bir turnikeden daha erken ve daha dik kavis kazanmış olmalıdır. Daha uzun savunma oyuncularının topa blok uygulamasından kaçınılmaya çalışılır. Bu atış şeklinin amacı, topun elden çıkışını yumuşatarak, rakip savunma tarafından tahmin edilenden bir an daha sonra hareketlenmesi ve böylece blok girişiminin başarısızlıkla sonuçlanmasıdır. En yüksek noktasından daha dar bir açı ile pota içerisine düştüğünden dolayı, bu hareket gözyaşı damlasının akmasına benzetilmiş ve bu isimle bahsedilir olmuştur. Seattle SuperSonics'den Gary Payton ve Utah Jazz'dan John Stockton basketboldaki en iyi tear drop örnekleri ile anılmaktadırlar. Los Angeles Clippers'dan Chris Paul, San Antonio Spurs'den Tony Parker ve Golden State Warriors ekibinden Stephen Curry de başarılı tear drop atışları ile tanınmakta olan oyunculardır. Uzun forvet olmasına karşın Los Angeles Lakers Takımı'ndan Antawn Jamison, ligdeki en etkili tear drop isimlerindne birisi olarak kabul edilmektedir. Charlotte Bobcats'dan Ben Gordon, FC Barcelona'dan Juan Carlos Navarro, Los Angeles Lakers'dan Steve Nash, Dallas Mavericks'den Rajon Rondo, Dallas Mavericks'den J.J. Barea ve son olarak Chicago Bulls'dan Derrick Rose bu tekniği ustalıkla kullanan basketbolcular olarak sıralanabilirler.
Power Stop / Drive (Kuvvetli Duruş – Kuvvetli Drive)
Bu teknikte, dripling yapan oyuncu durarak, top sürdüğü elindeki topunu her iki eli ile güvene alır ve ileriye doğru güçlü bir sıçrama yaparak turnikesini tamamlar. Hareket genellikle turnike olarak sonlandırılır, çünkü sıçramadan gelen kuvvet, oyuncuya bir turnike atışının başarılı olmasına yardımcı olabilecek bir momentum kazandırır.
Double Clutch (Çift Kontrol)
Orijinal hali ile kullanılan double clutch tekniği, bir turnike ya da smaç olarak kullanılır; basketbol topu, tıpkı yukarı – aşağı (up and under) hareketinde olduğu gibi ancak bu kez havadayken yön değiştirmektedir. Daha çok atletik üstünlüğü bulunan oyuncular tarafından sıklıkla kullanılan bir yöntemdir.
Panyalı Şut (Bank Shot)
Basketbolda panyalı şut tekniği, topun panyaya çarptırılarak potaya sokulması esasına dayanmaktadır. Genellikle, yaklaşık 45° lik bir açı ile orta menzilden gerçekleştirilmiş olan atışlarda ya da turnikelerde kullanılan temel bir yöntemdir. Uzun menzilden kullanılmış olan ya da dip çizgisi civarından atılan şutlarda kullanımı olan bir atış manevrası şekli değildir. Kullanım nedeni ise, panyaya çarptırılarak geliş hızı azaltılan şutun, böylelikle potaya girebilme ihtimalini arttırmak olarak açıklanabilir. Sam Jones, George Gervin, Tim Duncan, Dwyane Wade, Dirk Nowitzki, Scottie Pippen ve Kobe Bryant gibi ünlü oyuncular, panyalı şut tekniğini sıklıkla kullanan isimler arasında yer almaktadırlar.
Tipleme (Putback / Tip-in)
Türkçede her iki orijinal kelime karşılığı için tipleme olarak kullanılan (aslında temelde küçük farklar barındıran iki ayrı teknik terim) bu basketbol tekniği, bir oyuncunun hücum ribaundu alarak hızlı bir skor kaydetmesi esasına dayanmaktadır. Eğer oyuncu, ribaundu top henüz havada iken alırsa ve putback olarak değerlendirilebilecek bir manevra gerçekleştirecekse; şut tamamlanmadan önce zemine iniş yapabilir ancak dripling yapamaz. Oyuncunun ribaund almak yerine topu pota içerisine ittiği bir hareket olması durumunda ise, yöntem tip-in olarak adlandırılır. Aslında temelinde aynı hareket ribaundu ile bitirilme sırasında ufak farklılıklar barındıran bu iki yöntem, birbirlerine alternatif olarak kabul edilebilirler. Josh Smith ve Kenyon Martin putback yöntemini ustaca kullanan basketbolcular arasındadırlar.
